‍

Een waardevolle opdracht

Restauratie van de ambtsketen van de burgemeester van Zeist

R.P.M. Rhoen

‘Dat ik hier niet al te ongekleed voor U zit, is te danken aan de vriendelijkheid van mijn collega te Beverwijk, de heer Bruinsma, die mij zijn ambtsketen heeft willen lenen, en mij het gebruik daarvan heeft aangeboden, zolang de mijne nog niet zal zijn terechtgekomen.’
Burgemeester Mr. A.P. Korthals Altes, 26 augustus 1963.

In de archiefkluis

Met de bovenstaande woorden opende burgemeester Korthals Altes de raadsvergadering op maandag 26 augustus 1963. Zijn ambtsketen was in de nacht van donderdag 22 op vrijdag 23 augustus uit het raadhuis gestolen. De inbreker had niet de bedoeling de ambtsketen te stelen maar vond geen geld of iets anders waardevols en toen besloot hij de keten die in de burgemeesterskamer lag, maar mee te nemen. Hij verwachtte dat hij de zilveren keten kon smelten en het zilver te gelden maken. Het omsmelten lukte hem echter niet. De zwaar beschadigde ambtsketen werd na tien dagen teruggevonden. De dief meldde zich 3 september op het politiebureau van Baarle-Nassau.

Een jaar later nog maakte hij in de raadsvergadering van 7 april de opmerking dat slechts een ambtsketen zonder grote zilverwaarde was meegenomen. Hij was een man die van een stijlvolle ambiance hield. In de raadsvergadering verdedigde hij het voorstel voor een nieuwe ambtsketen door te zeggen dat Zeist aan zijn stand verplicht was een mooi werkstuk van zilver te laten maken. ‘Oude gemeenten hebben zo dikwijls pronkstukken uit de gildetijd. Laten wij dus dan eens een pronkstukstuk laten maken uit deze tijd’, aldus de burgemeester.

De oude ambtsketen werd in de erbij behorende zwartleren cassette in een archiefkluis in de kelder onder het raadhuis opgeborgen. Daar vond de gemeentearchivaris - de auteur van dit artikel - haar na vele jaren terug. Bewust van de historische waarde schreef hij voor het historische tijdschrift Oud-Utrecht het artikel ‘De eerste ambtsketen van de burgemeester van Zeist’ (nr. 3, jaar 2000, p. 65-68). Zo werd zij aan de vergetelheid ontrukt.

In 2012 vierde Den Dolder zijn eeuwfeest. Burgemeester Janssen was op de feestavond op 1 februari, waarop een raadsvergadering in 1912 werd nagespeeld, ludiek gekleed in het officiële ambtskostuum van de burgemeester met de daarbij horende steek en degen, zoals voorgeschreven bij Koninklijk besluit van 24 februari 1853. Om het beeld compleet te maken droeg hij om zijn hals de oude ambtsketen, waarop de gemeentearchivaris hem had geattendeerd. Waar nodig had de archivaris de schakels met ijzergaren aan elkaar gebonden.

Sindsdien wordt zij weer sporadisch gebruikt. Het is voor een burgemeester soms prettig om na een officiële aangelegenheid de ambtsketen eenvoudig in de broekzak of colbertzak te kunnen laten glijden. Met de oude ambtsketen kan dat, want die is flexibel.

Bruikleen

Stichting De Zilver-Kamer wil graag de geschiedenis van de Zeister zilverindustrie, die midden achttiende eeuw een aanvang nam, voor het nageslacht bewaren en onder de aandacht van het publiek brengen. Een van de oudst bekende voorwerpen - althans het best gedocumenteerd - is de ambtsketen.

Het was een hartenwens van de Stichting de ambtsketen uit 1853 gemaakt door de Zeister zilversmid E.L. van Calker (1825-1884) in bruikleen te verwerven. Daarom trad zij daarover in overleg met de gemeente Zeist en met succes. Op 8 februari 2018 werd de ambtsketen aan voorzitter Rudi Boekhoven, zelf burgemeester van Zeist geweest van 1987 tot 2005, overhandigd.

Restauratie 2018

De krant schreef in 1963 dat de ambtsketen begon te slijten. Had de journalist dat zelf gezien of vernomen van de burgemeester of van een van de bodes? En zoals al opgemerkt was de ambtsketen in 1963 door toedoen van de dief ernstig beschadigd geraakt.

De antieke ambtsketen hoort te bestaan uit 31 grote langwerpige schakels (29 mm x 14 mm), 32 kleine langwerpige tussenoogjes met reliëf (11 mm x 9 mm), twee ronde verbindingsschakels en een rond tussenoogje. Aan de onderste ronde verbindingsschakel hangt de ambtspenning. Verloren waren gegaan: 3 grote langwerpige schakels, 3 kleine langwerpige tussenoogjes, 2 ronde verbindingsschakels en het ronde tussenoogje.

De krant meldde in 1963 als enig detail dat de ambtsketen een aantal zilveren plaatjes met de namen van de voorgangers van burgemeester Korthals Altes bevatte. Op de foto van burgemees-ter Van Tuyll van Serooskerken is te zien dat vier schakels met een plaatje waren dichtgezet. Alleen het naamplaatje van burgemeester Van Holthe tot Echten is bewaard gebleven.

Deze traditie om de naam en de ambtsperiode van de burgemeester die de ambtsketen droeg in de keten vast te leggen bestond ook in Utrecht. In Utrecht werd zelfs het geboorteplaats en geboortejaar in de schakels gegraveerd. Het valt aan te nemen dat die gewoonte ook elders heeft bestaan of nog bestaat.

Stichting De Zilver-Kamer heeft op 6 maart aan zilver- en goudsmid Sander Brandsen (Juwelier Goudsmid Jumelle) te Bunnik opdracht gegeven de ambtsketen te restaureren en in de originele toestand te brengen; inclusief de naamplaatjes.

In de ambtsketen zitten nu weer de namen van de burgemeesters:

Om voor het nageslacht vast te leggen dat de ambtsketen gerestaureerd werd, is er nog een plaatje aangebracht met de Latijnse tekst: A quo refecti Sander Brandsen MMXVIII Bunnik | Gerestaureerd door Sander Brandsen 2018 Bunnik.

Bij de ambtsketen horen twee ambtspenningen. De oudste gestempeld met het Rijkswapen van 1815 en de tweede met het Rijkswapen van 1907. Bij de diefstal hing de penning met het Rijkswa-pen van 1907 aan de keten. Door de poging die zilveren penning te smelten had de penning zijn glans verloren en was het vast gesoldeerde gemeentewapen op de keerzijde verschoven. Bij de restauratie is dit hersteld en heeft de penning zijn zilverglans weer terug. De penning links is van voor de restauratie en rechts na de restauratie.

De cassette (180 mm x 190 mm) moest eveneens dringend worden gerestaureerd. Deze restaura-tie werd in eigen beheer uitgevoerd door antiquair Ad Campman, bestuurslid van Stichting De Zilver-Kamer.

Hoe misprijzend in 1963 over de ambtsketen uit 1853 ook werd gedaan, maar dankzij de inspan-ning van Stichting De Zilver-Kamer bezit de gemeente Zeist nu twee prachtige ambtsketens met drie ambtspenningen. Elk een getuigenis van de tijd waarin ze werden ontworpen en vervaardigd.

Het restauratieproces in beeld