Plaquette op de capitulatie
Uit eigen collectie
R.P.M. Rhoen
In Penningkundige geschiedenis van de oorlogsjaren 1940-1945 in het Jaarboek van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde, XXXVII (1950). beschrijft dr. W.F. Bax (1891-1961) op pagina 52 onder nummer 22 een plaquette gemaakt in Zeist.
22 — Plaquette op de capitulatie
Eenzijdig: Naar rechts gewend portret van den opperbevelhebber in medaillon, waarlangs en -onder: GENERAAL H.G. WINKELMAN - OPPERBEVELHEBBER - VAN - LAND - EN ZEEMACHT; langs bovenrand plaquette: DE WAPENS WORDEN NEERGELEGD - 14 MEI 1940 (op enkele exemplaren: HIJ NAM EEN WIJS BESLUIT; spoedig uit den handel genomen); links naast medaillon landschap met op den voorgrond verlaten stuk geschut; rechts in de lucht vliegtuigen; onder een oorlogsbodem.
Tin, driehoekig oog, omgeven door geweren en een helm, 106 x 67 mm.
Vervaardigd door Ned. Tin Industrie te Zeist.
Wat is het verschil tussen penning en plaquette?
Een penning is een ronde metalen schijf, waarop aan voor- en keerzijde, hetzij in reliëf, hetzij verdiept gegraveerd, voorstellingen en opschriften zijn aangebracht en wel zo, dat het opschrift op de keerzijde een nadere verklaring is van de voorstelling op de voorzijde. Is deze schijf niet rond maar rechthoekig, vierkant, ovaal of van andere vorm, dan spreekt men van plaquette.
Generaal Henri Winkelman
Henri Gerard Winkelman (1876-1952), Nederlandse militair, trad - na in 1934 in de rang van luitenant-generaal de militaire dienst verlaten te hebben - in november 1939 weer in actieve dienst. Op 6 februari 1940 werd hij opperbevelhebber van leger en vloot. Hij droeg vanaf
13 mei 1940 de hoogste regeringsmacht in Nederland na de vlucht van de koningin en de regering naar Londen. Op 15 mei 1940 tekende Winkelman te Rijsoord de Duitse capitulatievoorwaarden.
Door zijn openlijke steun aan het Koninklijk Huis op Anjerdag 29 juni 1940 - de verjaardag van prins Bernhard -, werd hij in de nacht van 1 op 2 juli 1940 gearresteerd, waarna hij tot mei 1945 in Duitsland in krijgsgevangenschap verbleef.
Verzamelobject
Stichting De ZilverKamer Zeist beperkt zich bij het collectioneren niet alleen tot zilveren en verzilverde voorwerpen die in de gemeente Zeist zijn ontworpen en/of vervaardigd door de hier in het verleden of thans nog gevestigde zilverfabrieken en ateliers, maar ook van plaatselijke fabrieken en ateliers die alpacca (nieuwzilver) als basismateriaal hebben gebruikt of gebruiken en van tinnegieterijen.
Dat laatste mag blijken uit de uitgave van ‘Het silver der kleijne luijden’. Over de tinnegieterijen in Zeist vanaf midden achttiende eeuw’ (Zeist, 2020) www.zilverkamerzeist.nl/documents/ZK-Tin-SR.pdf
Bij het recentelijk op de markt komen van een exemplaar van de door Bax beschreven plaquette die herinnert aan de capitulatie van Nederland op 14 mei 1940, heeft de stichting deze door aankoop aan haar collectie kunnen toevoegen. Voor de collectie cultureel erfgoed van Zeist is dit een bijzondere aanwinst. De plaquette is immers in Zeist geslagen.
Meerdere musea bezitten een exemplaar; zoals:
- De Nederlandsche Bank, Amsterdam
- Elisabeth Weeshuis Museum, Culemborg
- Haags Historisch Museum, Den Haag
- Museon-Omniversum, Den Haag
- Nationaal Militair Museum, Soest
- Rijksmuseum, Amsterdam
- Rijksmuseum de Gevangenpoort, Den Haag
- Streekmuseum Jan Anderson, Vlaardingen
- Streekmuseum Krimpenerwaard, Krimpen aan den IJssel
- Vrijheidsmuseum, Groesbeek
Zeist heeft nu zijn eigen plaquette op de capitulatie.
Nederlandsche Tin Industrie
Bax noemt de Nederlandsche Tin Industrie in Zeist als vervaardiger van de plaquette. Voor zover bekend was in Zeist tussen 1940-1950 geen tinnegieterij met die naam gevestigd. Rond 1940 bestonden in Zeist de tinnegieterijen De Klop (1925-circa 1940), N.V. Fix (1928-1941) en Zeister Tin Industrie (1932-1964). Daarnaast produceerde de Gero tinnen artikelen. Bij de Nederlandse TinVereniging is de opgegeven naam eveneens onbekend.
Advertenties waar deze plaquettes gekocht konden worden, zijn - althans ons nu - niet bekend. Bax zat als geïnteresseerde in de penningkunst en verzamelaar van penningen zo dicht op dit onderwerp, dat hij beslist wist dat die plaquette in Zeist was vervaardigd. En ook dat die te koop was, want hij zegt namelijk: ‘uit den handel genomen’. Vermoedelijk heeft hij zich wel vergist in het vermelden van de juiste naam. Die luidde vast en zeker Zeister Tin Industrie.
Ook van brons
Bax heeft in zijn beschrijving tin als materiaal opgenomen. Er zijn twee penningen bekend die van brons zijn, dat wist hij blijkbaar niet. Een exemplaar is in bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam (objectnummer NG-2004-53) en een tweede exemplaar werd door Schulman b.v. in 2016 op de veiling van 13 en 14 mei - veilingcatalogus 350, p. 333, nr. 1184 - te koop aangeboden.
Het Rijksmuseum geeft als grootte op: 106 mm x 77 mm (b x h) en Schulman b.v.: 105 mm x 65,5 mm (b x h), waarbij Schulman b.v. de driehoekige toevoeging middenboven met gat om plaquette op te hangen niet bij het meten heeft meegenomen.
Op beide exemplaren is op de keerzijde een A ingeslagen. Met welk doel?
Schulman b.v. vermeldt nog als bijzonderheid dat haar exemplaar veel dikker is dan de gebruikelijke exemplaren. Die hadden een dikte van 3 mm.
Twee varianten
Op de bovengenoemde veiling van Schulman b.v. in mei 2016 werd een exemplaar aangeboden met de tekst HIJ NAM EEN WIJS BESLUIT. Die plaquette is zeldzaam. Bax zegt dat zij al spoedig uit de handel werd genomen. De reden daarvoor was dat men aan die tekst aanstoot zou kunnen nemen. De oplage werd omgesmolten.
De tekst HIJ NAM EEN WIJS BESLUIT | 14 MEI 1940 is niet door een kader omgeven, zoals bij DE WAPENS WORDEN NEERGELEGD | 14 MEI 1940.
Bronnen
- W.F. Bax, Penningkundige geschiedenis van de oorlogsjaren 1940-1945. Jaarboek van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde. XXXVII (1950) p. 40-64, 127-149.
- https://data.collectienederland.nl
- www.schulman.nl/auction/cat350.pdf
